GALKAYO– Bu ülkede para taşımak için bir cüzdanınız olması gerekmiyor. Zira hiçbir cüzdan, taşımak zorunda olduğunuz paraya yetmeyebilir.
Almanya’da Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra yüksek enflasyon ve aşırı arz nedeniyle paranın değeri düşmüş ve Almanlar, bir somun ekmeğin 201 milyon Mark’a çıktığı 1923 yılında ekmek almak için fırına el arabası ile para götürür hale gelmişlerdi.
Bugün bu kadar olmasa da benzer sahneler, 1991’de başlayan iç savaşın ardından yeni yeni kendini toparlama sürecine giren Somali’de de yaşanıyor. 2009 rakamlarına göre, yüzde 2,9’luk büyüme sağlayan ve Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla’sı (GSYH) 5 bin 731 dolara yükselen Somali’nin Puntland eyaletindeki Galkayo şehrinde Almanya’dakine benzer sahneler görmek mümkün.
Şehrin en işlek caddesinde, kentin tek bankasının önünde kurulan seyyar döviz bürolarında masaların üzerinde tomar tomar para duruyor. Ancak 1000’lik Somali Şiling’lerinden oluşan bu tomar paralar, az sayıda olduklarında bir işe yaramıyor.
Sadece 500 ve 1000’lik banknotların basıldığı Somali’de 1000 Şiling’e sadece 1 adet sakız alınabiliniyor. Tek madeni para olan 100 Şiling’e rastlamak ise neredeyse imkansız.
Kentte bir somun ekmek 3 bin Şiling’e satılırken, 150 ml’lik bir suyun fiyatı ise 15 bin Şiling. 30 bin Şiling’e bir sade gazozun alınabildiği ülkede en ucuz sigara da yine 20 bin Şiling.
Bu yüzden ellerinde tomar şeklinde paralarla gezenleri görmek çok alışageldik bir sahne.
Seyyar döviz bürolarında da içinde 100 adet olduğu söylenen bir tomar para 5 dolara değiştiriliyor. Uluslararası piyasalara göre ise 1 dolar bin 600 Şiling ediyor. Aynı şekilde 1,000 Şiling ise 0.887312 Türk lirası ediyor.
Satıcılar, hatıra para almak isteyen yabancıların birkaç parça binlik Şiling aldıktan sonra ne kadar ettiğini sormasına gülüyor ve aldıkları binlik banknotlar için para istemiyor.
Bu yüzden ülkedeki yüksek fiyatlı ticari alışverişler hep dolar üzerinden yapılıyor. Büyük işletmeciler ya da tacirler de işlerini ya dolar üzerinden yapıyor yada Şiling’lerini Somali’deki “para evlerine” emanet ediyor.
1962 yılından beri tedavülde olan Somali Şiling’ine karşı 1991’deki iç savaştan sonra yeni paralar tedavüle sokulmak istenmiş. Bunlardan en başarılısı Na Şilingi olmuş. Ancak bu rekabet sadece Şiling’in değerinin daha da düşmesine sebep olmuş. Sahte para basımı da paranın değerinin düşmesinin bir diğer etkeni olarak göze çarpıyor.
Ancak paranın asıl değerini düşüren olaylardan biri ise 2000 yılında Somali’de geçici hükümet kurulduğu dönemde bir grup işadamının ülkeye Kanada’da basılmış 30 milyar Şiling sokmaları olmuş. Bu olayın ortaya çıkması paranın değerini dibe vururken, Mogadişu’da da protesto gösterilerine neden olmuştu. Bu olay sonunda Şiling, dolar karşısında yüzde 30’luk bir oranla 13 bin Şiling değerinde kayba uğramış. 2001 yılında bu düşüş yine devam etmiş. ve dolar karşısındaki kaybı 22 bin Şiling’e ulaşmış.
Ülkeye daha fazla para sokulmaya devam edildikçe geçici hükümet daha fazla para almak zorunda kalmış.
Bugün kullanılmakta olan Şiling 1962 yılında tedavüle girmiş olsa da paranın tarihi, ilk kez kullanıldığı İngiliz Somaliland’ına, 1921’e kadar uzanıyor. Ancak bu dönemde kullanılmakta olan İtalyan Şilingi, 1960’taki bağımsızlığının ardından yerini Somali Şilingi’ne bırakmış.
Paraların üzerinde 1975 yılında da Latin alfabesi de kullanılmaya başlamış. Eski paranın üzerindeki İtalyanca ifadeler silinerek sadece bugün kullanılmakta olan İngilizce ve Arapça ifadeler kalmış.
Somali’nin Somaliland bölgesi ise kendine has Somaliland Şilingi’ni kullanıyor.
Bugün mali makamlara göre Somali Şilingi’nin durumu tam olarak bilinmiyor. Ortada sadece 1000’lik banknotlar gözükse de 2002’de Afganistan’da olduğu gibi 500’lük ve daha düşük banknotların kullanılıyor olabileceği tahmin ediliyor. Ülkede paralar genellikle poşetle taşınıyor.
