Nardugan, Türklerin Yeniden Doğuş Bayramı, 21 Aralık’ta başlıyor. 21 Mart ise Nevruz olarak tamamlanıyor. ‘Ayaz Ata’ Türk Mitolojisine göre, kışın soğukta ortaya çıkan, kimsesizlere ve açlara yardım eden, garipleri sevindiren bir efsaneydi…
Yüzyıllar sonra Hıristiyanlar tarafından aparılarak, 24 Aralık İsa’nın doğumu (Noel) olarak uyarlandı… Oysa bu İsa’dan yüzyıllar öncesinden, Orta Asya’da kutlanan bir Türk Yeni Yılı Kutlama Bayramıydı! Yeni yıl kutlaması Türklerde başladı.
Yılın sonuna yaklaşırken, çok eski ama ruhumuzun bir yerinden tanıdığı bir yazı yazmak istiyorum. Türkler tek tanrılı dine girmeden önce, inançlarına göre, yeryüzünün tam ortasında bir ‘Akçam ağacı’ bulunuyor, buna ‘Hayat ağacı’ deniliyordu. Bu ağaç sıradan bir ağaç değildi. Hayat ağacı, gökyüzüyle yeri birbirine bağladığından, giden duaları yukarı taşıdığına inanılırdı. Bugün halılarımızda, kilimlerimizde gördüğümüz motifler bu ağacın hafızasıdır.
Türklerde güneş o zamanlar çok kutsaldı. İnsanlar 21 Aralığı dikkatle izlerdi. Çünkü o yılın en uzun gecesiydi. İnanışa göre o gece boyunca, geceyle gündüz savaşırdı. Karanlık en güçlü haline ulaşır ama orada kalmazdı. Uzun bir mücadelenin ardından, gün geceyi yenerek zafer kazanırdı. Ve insanlar derdi ki: “gün geceyi yendi ışık geri döndü”. İşte bu an, güneşin yeniden doğuşu olarak kabul edilirdi. Ve bu yeniden doğuş, Akçam ağacının altında kutlanırdı.
Bayramın adı Nardugan’dı. Nar güneş, Dugan doğuş demekti. Yani doğmuş güneş, geri gelen ışık. Güneşi geri verdiği için Tanrı önünde dualar edilirdi. Dualar göğe ulaşsın diye ağacın altına armağanlar bırakılırdı. Dallarına renkli ipler bağlanır, her ip bir niyet taşırdı. İnsanlar niyetlerini fısıldar, umutlarını ağaca emanet ederlerdi.
Evler temizlenir, güzel giysiler giyilir, şarkılar söylenir, oyunlar oynanırdı. Büyükler ziyaret edilir, birlikte yenir içilirdi. Eski Türk inanışına göre nar, bolluk ve bereketin simgesi. Güneşin zaferini kutlamak için kapı eşiğinde nar patlatılır. Etrafa saçılan her tane, yeni yılda eve zenginlik, huzur ve sağlık getireceğine inanılır. İnanılırdı ki, bayram birlikte kutlanırsa ömür uzar, bereket artar. Bugün çam süslemek dediğimiz şey aslında çok eski niyet ritüelinin hala yaşayan bir parçası; adı ister nardugan, ister yılbaşı. Mesele kutlama değil, mesele karanlıktan sonra gelen ışığı hatırlamak.
Türk mitolojisinde Kar Kız, kışın koruyucu ruhu olan Ayaz Ata’nın yardımcısı ve çoğu anlatıda torunudur. Saflığı, umudu ve kışın zarafetini simgeler. Ayaz Ata ile birlikte kışın darda kalanlara, çocuklara ve muhtaçlara yardım eder. Türk, Altay ve Orta Asya mitolojilerinde yer alır. Özellikle Kazak, Kırgız ve Tatar kültürlerinde Kar Güzeli olarak tanınır. Genellikle kar beyazı kıyafetler içinde, zarif bir genç kız olarak tasvir edilir.
Yurdumuzun çeşitli yerlerinde kutlanır. Orta Asya kökenli Türk boylarının etkisinin vurgulandığı etkinliklerdir. Ankara ve Konya’da yapılan kültürel etkinlikler, İzmir gibi büyük şehirlerde akademik ve kültürel tanıtımlar, İstanbul ve Bursa’da ise, Türk kültürüyle ilgili organizasyonlar yapılmakta. Balıkesir’de, başında Hayat Ağacı süslemeli bir taç olan gelin gibi… Merzifon’da, çok eski bir yerleşim yeri olduğundan, tarihsel bir inanış ve kültürel hatıra olarak bilinir ve geleneksel kıyafet giyen bir ‘Ayaz Ata’ ve ‘Kar Kız’, yerel şenliklerde ve okul etkinlikleri kapsamında, meydanlarda veya kültür merkezlerinde halkı selamlar. Çocuklara yönelik oyunlar, hediyeler ve geleneksel tatlılar dağıtırlar. Meydanda bir ağaç süslenir. Ateş yakılır. Geleneksel Türk destanlarından kesitler içerir. Bu kutlamalar, Merzifon’un kültürel zenginliğini modern bir kış festivali havasıyla harmanlamayı amaçlar. Merzifon, Nardugan’ın anıldığı tarihi yerlerden biridir.
Çocuklarımıza, içlerini ısıtacak bir hikaye de benden olsun mu?
Gümüş kaplı dağların ardında, dondurucu bir ayazın hüküm sürdüğü bir geceymiş. Ayaz Ata asasıyla yere vurduğunda, her yer buz keserken, Kar Kız nazik elleriyle kar taneleri serpermiş. Bir gün, ormanda yolunu kaybeden bir gurup çocuğun üşüdüğünü görmüşler. Ayaz Ata, nefesiyle onların çevresini ılık bir sisle sarıp korurken, Kar Kız ise yıldızlardan topladığı ışıklarla çocuklara köylerine kadar eşlik eden parlak bir yol çizmiş. O günden sonra insanlar, bu ikilinin iyiliğini kalplerinde hissetmişler.
Yeni Yılda, kalbinizden geçen tüm güzelliklerin, tıpkı yeniden doğan güneş gibi hayatınızı aydınlatmasını dilerim. Bu yeni yılın size, sevdiklerinize ve evinize bereket, huzur ve bolca kahkaha getirmesi dileğiyle… Nardugan bayramınız kutlu, her gününüz umut dolu olsun!