Akademisyenler ve analistler, Çin’in eski başbakanı Li Keqiang’ın ani ölümünün, Çin Komünist Partisi (ÇKP) liderleri çevresinde bir kargaşayı tetikleyebileceğini söylüyor.
Xinhua haber ajansı tarafından yayınlanan resmi ölüm ilanına göre, Çin’in en etkili ikinci lideri Li Keqiang, 26 Ekim’de Şangay’ı ziyaret ederken “ani bir kalp krizi” geçirdi. “Tüm hayata döndürme çabaları başarısız olduktan” sonra Li, 27 Ekim gece yarısında öldü.
Ani ölümünden önce Li, defalarca gizemli bir şekilde ortadan kaybolmuştu. O günlerde rejim, üst düzey yetkililerini de değiştirdi. Analistlere göre, tüm bu yaşananlardan dolayı, partinin lider kadrosu çevresinde siyasi çekişmeler yaşandığına dair spekülasyonlar artı.
Xi Tarafından Uzaklaştırılmıştı
Wu Zuolai, eski başbakanın ölüm zamanlamasını “olağandışı” olarak nitelendirdi. Kaliforniya’da ikamet eden Çinli tarihçi ve siyasi yorumcu, birçok kişinin onun ölümünü ÇKP liderliği içerisindeki siyasi iç mücadeleye bağladığını söyledi.
Eski Çin Başbakanı sadece 68 yaşındaydı. Wu, The Epoch Times’a verdiği demeçte, parti içindeki diğer etkili isimlerin yaşlarıyla karşılaştırıldığında Li Kaiquang’ın “nispeten genç” olduğunu ifade etti. Li’den önceki Başbakan Wen Jiabao 81 yaşına ve ondan önceki Başbakan Zhu Rongji ise 95 yaşına kadar yaşamıştı.
Bu nedenle Li’nin ani ölümünün birçok “spekülasyona yol açtığını” söyledi.
Li’nin ölümü, çok uzun yıllarca yürüttüğü görevlerinden istifa etmesinden sadece yedi ay kadar kısa bir süre sonra gerçekleşti.
Genel olarak, Çin Başbakanı ülke ekonomisinden sorumludur. Ancak Başkan Xi, partinin ülke üzerindeki etkisini güçlendirdiğinden, başbakanın ekonomik ve mali politika üzerindeki etkisi zayıfladı. Bu sebeple Li özelikle son yıllarda, Xi’nin eski sağ kolu ve partinin mali politika komisyonu yöneticisi Liu He’nin gölgesinde kaldı.
Analistlere göre Li, Başkan Xi’nin hayatın her alanında parti kontrolünü güçlendirme arzusuna karşıydı. ÇKP rejimi 2021’den bu yana özel sektörde eğitimden teknolojiye kadar bir dizi düzenleyici müdahaleler gerçekleştirdi. Piyasanın liberalleşmesine verdiği destekle tanınan siyasi bir grup olan Komünist Gençlik Birliği’nin önemli bir üyesi olan Li, 1979’da Deng Xiaoping’in uygulamaya koyduğu reform politikalarını destekledi.
Tehdit altındaki güç
Song Guo-cheng, Tayvan Ulusal Chengchi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde araştırmacıdır. Song’a göre, bu fikir ayrılıkları ve Li’nin yükselişi, kaçınılmaz olarak Xi’nin gücüne yönelik bir tehdit olarak algılandı.
Song, The Epoch Times’a eski bir Çin atasözüne atıfta bulunarak “Bir dağda, iki kaplan yaşamaz” dedi.
Li, 2020’deki başbakanlık yıllık basın toplantısında, yaklaşık 600 milyon Çinlinin ayda 1.000 yuan’dan (133 $) az kazandığını ve bunun Çin’de orta büyüklükte bir şehirde kira ödemeye yetmediğini söylemişti. Bu açıklama Xi’nin yılsonuna kadar yoksulluğu ortadan kaldırma sözü vermesinin ardından gelmişti. Song, bu “Xi Jinping’in otoritesine açık bir meydan okumaydı” dedi.
Sidney Teknoloji Üniversitesi’nden Çin araştırmaları profesörü Feng Chongyi, The Epoch Times’a yaptığı açıklamada, Li’nin Xi’den veya onun çizgisinden memnun olmadığını ancak Xi’ye karşı “herhangi yıkıcı bir hamlede bulunmadığını” ifade etti.
Söylemlerinin çoğu Xi’nin yönetimini destekliyordu. Feng, Li’nin hâlâ Xi Jinping’in liderliğindeki parti Merkez Komitesi etrafında toplanma çağrısında bulunduğunu hatırlattı.
Siyasi Açıdan Hassas Bir Dönem
Li’nin ölümü liberal bir reformcu olan Hu Yaobang’ın ölümünü anımsatıyor. ÇKP’nin üst makamından istifaya zorlandıktan iki yıl sonra, 1989’da kalp krizinden ölmüştü. Onun ölümü, ülkenin en büyük demokrasi yanlısı öğrenci protestolarına dönüşen bir halk öfkesi patlamasına yol açmıştı.
Song şunları söyledi: “1980’lerin tersine, ÇKP bir gözetim devleti haline gelmiştir. Bu şekilde Devlet milyonlarca Çinliyi, gerçek zamanlı yüz tanıma teknolojisiyle donatılmış kamera teknolojisi vasıtasıyla sürekli izliyor”.
Song halkın yas tutmasının Xi’ye olan güvensizliği artırabileceğini de sözlerine ekledi.
Li, başbakanlıktan ayrıldıktan sonra devlet medyasında çok nadiren yer aldı.
En son 30 Ağustos’ta kuzeybatıdaki Dunhuang kentindeki Mogao mağaralarını ziyareti sırasında halkın önüne çıkmıştı. Sosyal medyada dolaşan fotoğraflar ve görüntülere göre Li’nin sağlık durumu o sırada iyiydi ve halkı kocaman bir gülümsemeyle selamlıyordu.
Demokrasi yanlısı ABD dergisi Beijing Spring’in genel yayın yönetmeni Hu Ping, Song’un görüşlerini yineledi ve Li’nin kalp krizi nedeniyle öldüğüne dair açıklamaların birçok spekülasyonlara yol açtığını söyledi.
Bu bağlamda, güvensizlik arttıkça gelecekte bir noktada “büyük olayların” meydana gelebileceğini de sözlerine ekledi.
Li, dünyanın en büyük ikinci ekonomisinin sarsıldığı bir dönemde öldü. Bir zamanlar Çin’in GSYİH’sının neredeyse üçte birini oluşturan emlak sektörü, çöküşün eşiğinde ve bu da milyonlarca orta sınıf ailenin birikimlerini tehdit ediyor. Bunun dışında gençler arasındaki işsizlik, rekor seviyelere ulaşmış durumda.
Görevden Uzaklaştırmalar ve Ölümler
Ekonomik sorunlar, Xi’nin üçüncü dönemine başlamasından kısa bir süre sonra ortaya çıktı. Xi, geçen Ekim ayında partinin üst karar alma mercilerine güvendiği müttefiklerini yerleştirdikten sonra, Mao Zedong’dan bu yana Çinin en güçlü lideri haline geldi.
Ancak son aylarda Xi, herhangi bir açıklama yapmadan çok sayıda üst düzey yetkiliyi görevden aldı. Uzaklaştırılanlar, seçkin bakanlardan Çin’in nükleer cephaneliğini denetleyen üst düzey komutanlara kadar uzanıyor. Askeri sırların sızdırıldığı yönündeki söylentilerin yayıldığı bir dönemin akabinde füze kuvvetleri komutanı Wu Guohua’nın ölüm ilanı ortaya çıktı. Temmuz ayında Guohua’nın “tıbbi sorunlar” nedeniyle hayatını kaybettiği açıklandı. Ancak haber, Çin sosyal medyasında kısa bir süre yayınlandıktan sonra geri çekildi.
Su Tzu-yun, Tayvan’da hükümet tarafından finanse edilen bir düşünce kuruluşu olan Ulusal Savunma ve Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nde kıdemli analisttir. Su, Xi’nin göreve gelmesinden bu yana, partinin üst düzey isimlerinden gizemli bir şekilde ölenlerin listesinin giderek uzadığını hatırlattı.
Analist, “Üst düzey yetkililerin ölümü ÇKP içindeki siyasi çalkantının hâlihazırda devam ettiğinin bir göstergesidir” yorumunda bulundu.
1989 Dönemi İle Benzerlikler
Çinli yorumcu Wang He’ye göre bugünkü durum, Çin demokrasi hareketinin zirvede olduğu ve Tiananmen Meydanı katliamının yaşandığı 1989 yılından bile “daha hassas”.
Epoch Times’a konuşan Wang He, Xi’nin partinin üst kademeleriyle “büyük bir çatışma içinde” olduğunu söyledi. Muhalefetin Li’nin ölümünü, Xi liderliğine karşı çıkmak için kullanabileceğini öne sürdü.
Wang çoğunlukla sessiz olan muhalefetin büyük bir kesiminin, eski başbakanın ölümüyle ilgili resmi açıklamaya şüphe ile yaklaşacağını ifade etti. Bazıları muhtemelen Li’ye yönelik bir “suikast girişimi” olduğunu varsayacak ve bu Xi’ye karşı duyulan güvensizliği arıtacaktır. “Siyasi açıdan bakıldığında Xi’nin konumu pamuk ipliğine bağlı” yorumunda bulundu.
Bu makale ilk olarak theepochtimes.com’da “Chinese Ex-Premier’s Sudden Deaths Adds to Leadership Turbulence: Analysts“ başlığı altında yayınlandı.
Yazan: Dorothy Li, The Epoch Times Almanya
Çeviren: Evren Durmaz, The Epoch Times Türkiye
Yorumlar kapalı, ancak trackbacks Ve pingback'ler açık.