NATO, Türkiye ve ABD Arasındaki İlişki

Yazan: Sal Saygın Şimşek / Connecticut

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü NATO, son yıllarda çeşitli zorluklarla karşı karşıya kaldı. Hakkında çıkan tartışmalar, örgütün uygun olup olmadığı, finansmanı ve üye devletlerin bağlılığı gibi konuları kapsıyor. Bazı eleştirmenler, değişen küresel dinamiklerin ve iç anlaşmazlıkların, ittifakı zayıflattığını savunuyor.

Amerika Birleşik Devletleri, NATO’nun belkemiğidir ve ittifak içinde benzersiz bir etkiye sahiptir. NATO bütçesinin en büyük payını karşılar. Ayrıca nükleer caydırıcılık, ileri teknoloji ve küresel erişim gibi en gelişmiş askeri yeteneklere sahiptir. ABD ordusunun Avrupa’daki varlığı, kıtanın dört bir yanında konuşlanmış üsleri ve birliklerinden oluşmaktadır. Böylece ABD, NATO’nun kolektif savunma stratejisini güçlendirmektedir. ABD, askeri gücünün ötesinde ayrıca, NATO politikalarını ve stratejik yönünü şekillendirmede önemli bir rol oynamaktadır.

Türkiye stratejik konumu, askeri gücü ve diplomatik etkisi nedeniyle NATO içinde önemli bir güce sahiptir. 1952’den beri NATO üyesi olan Türkiye, NATO’nun ikinci en büyük ordusuna sahiptir. Ayrıca savunma ve operasyonlar için önemli bir insan gücü sağlamaktadır. Avrupa, Asya ve Orta Doğu’nun kesişme noktasındaki coğrafi konumu Türkiye’yi bölgesel güvenlik açısından ve jeopolitik açıdan kritik bir oyuncu haline getirmektedir.

Türkiye savunma sanayisi önemli ölçüde büyümüş ve savaş donanımları üretir hale gelmiştir. Bunlar arasında modern savaşta değeri kanıtlanan Bayraktar TB2 insansız hava araçları gibi etkili ekipmanlar bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye, Montrö Sözleşmesi kapsamında İstanbul Boğazı gibi önemli su yollarını kontrol etmektedir.

Türkiye İle ABD İlişkileri

Geçtiğimiz on yıl boyunca Türkiye ile ABD arasındaki ilişki çoğu zaman karmaşıktı ve sürekli gelişti. Bu ilişkiye, işbirliği ve zaman zaman yaşanan gerginlikler damgasını vurdu. İşte bazı önemli noktalar:

1. Stratejik Ortaklık: Türkiye, bölgesel güvenlik ve terörle mücadele çabalarıyla, hayati bir NATO müttefiki olmaya devam etmektedir. ABD, Orta Doğu’daki operasyonları için Türkiye’nin stratejik konumuna, özellikle de İncirlik Hava Üssüne güvenmektedir.
2. Zorluklar: Türkiye’nin Rusya’dan S-400 füze sistemleri satın alması, bunun ABD yaptırımlarına yol açması ve Türkiye’nin F-35 savaş uçağı programından çıkarılması gibi konular nedeniyle ilişkiler gerilmiştir. Ayrıca ABD’nin Suriye’deki Kürt gruplara verdiği destek konusundaki anlaşmazlıklar da sürtüşmelere neden oldu.
3. Diplomatik Temaslar: Zorluklara rağmen her iki ülke de IŞİD’le mücadele ve bölgesel istikrarsızlığın giderilmesi gibi kritik konularda birlikte çalışmıştır. ABD, Türkiye’nin Avrupa-Atlantik topluluğuna bağlı kalmasının önemini vurgulamıştır.
4. Son Gelişmeler: İlişkiler son yıllarda daha yapıcı bir hal almıştır. Ukrayna ve savunma işbirliği konularında koordinasyonun artması bu sonucu doğurmuştur. Ancak, İsveç’in NATO’ya katılımı ve Türkiye’nin F-35 ve F-16 savaş uçağı satın almasıyla ilgili müzakerelerde, karşılıklı güvensizlik belirginliğini koruyor.

Son gelişmeler Türkiye-ABD ilişkilerinde hem zorlukları hem de fırsatları beraberinde getirdi:

1. Savunma İşbirliği: Türkiye’nin modernize F-16 savaş uçakları satın alması iki ülke arasındaki güveni geri kazandırdı. Türkiye’nin Rus S-400 füze sistemlerini satın alması nedeniyle geçmişte gerginlikler yaşanmıştı. Buna rağmen bu hamle, Türkiye’nin savunma işbirliğine yeniden odaklandığını gösteriyor.
2. İsveç’in NATO’ya Katılımı: Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğini onaylaması önemli bir diplomatik adım oldu. Çünkü Türkiye’nin daha geniş NATO hedeflerine uyum sağlama isteğini ortaya koydu.
3. Diplomatik Temaslar: Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın ABD ziyareti gibi üst düzey toplantılar olumlu etki yarattı. Bu toplantılar, özellikle savunma ve bölgesel güvenlik alanlarında bağları güçlendirmeye yönelik karşılıklı arzuyu vurguladı.
4. Jeopolitik Dinamikler: Ukrayna’daki savaş da dâhil olmak üzere değişen küresel manzara, Türkiye ile ABD arasında bölgesel istikrar ve savunma stratejileri konusunda daha yakın bir koordinasyon kurulmasına neden oldu.

Finansal İlişkiler

Türkiye ve ABD, ticaret, yatırım ve ekonomi birliğiyle şekillenen çok yönlü bir finansal ilişkiye sahiptir. İşte bazı temel hususlar:

1. Ticaret: ABD, Türkiye’nin en önemli ticaret ortaklarından biridir. İkili ticaret makine, araç ve tarım ürünleri gibi malları kapsamaktadır. Türkiye ABD’ye tekstil, çelik ve elektronik ihraç ederken, ileri teknoloji ve savunma ekipmanları ithal etmektedir.
2. Yatırım: Amerikan şirketleri enerji, teknoloji ve imalat dâhil olmak üzere Türkiye’deki çeşitli sektörlere yatırım yapmıştır. Türkiye’nin stratejik konumu ve büyüyen ekonomisi, onu ABD’li yatırımcılar için çekici bir yer haline getirmektedir.
3. Ekonomik Zorluklar: İlişkiler, siyasi anlaşmazlıklar sırasında uygulanan gümrük vergileri ve yaptırımlar gibi engellerle karşılaşmıştır. Bu önlemler zaman zaman ekonomik bağları germiş ancak müzakerelere ve çözümlere de yol açmıştır.
4. Bölgesel İşbirliği: Her iki ülke de Orta Doğu ve ötesindeki ekonomik girişimlerde işbirliği yapmaktadır. Dolayısıyla Türkiye’nin Avrupa ve Asya arasında bir köprü olma konumundan yararlanmaktadır.

Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri, nadir minerallere artan bir ilgi duymaktadır. Bunun nedeni bu minerallerin özellikle teknoloji, savunma ve temiz enerji alanlarındaki önemleridir. İşte bazı önemli noktalar:

1. Türkiye’nin Nadir Mineral Rezervleri: Türkiye, Eskişehir’de dünyanın en büyük nadir toprak element rezervlerinden birini keşfetti. Bu yatak, nükleer teknoloji ve ileri üretim için kritik öneme sahip mineraller içeriyor. Örneğin toryum, florit ve barit gibi.
2. Stratejik Ortaklıklar: Türkiye yakın zamanda, ABD liderliğindeki bir girişim olan Mineral Güvenlik Ortaklığı’na (MSP) katıldı. Bu girişim, nadir toprak mineralleri için küresel tedarik zincirlerini çeşitlendirmeyi amaçlıyor. Bu iş birliği, nadir toprak pazarında Çin’in hâkimiyetini azaltmada, Türkiye’yi kilit bir oyuncu konumuna getiriyor.
3. Üretim Hedefleri: Türkiye, yıllık olarak önemli miktarda nadir toprak oksitleri üretmeyi hedefliyor. Bu üretim savunma ve temiz enerji de dâhil olmak üzere ABD endüstrilerine fayda sağlayabilecektir.
4. Jeopolitik Etkiler: Türkiye’nin nadir toprak üretimine katılımı, ABD’nin kritik mineralleri güvence altına alma ve küresel rekabet ortamında tedarik zincirlerini güçlendirme çabalarıyla uyumludur.

Türkiye’nin Suriye’deki Etkisi

Türkiye, Suriye’deki çatışmalarda, özellikle de Beşar Esad rejimine karşı muhalefette önemli bir rol oynamıştır. Aralık 2024’te Esad hükümetinin Suriyeli muhalif güçlerin eline geçmesi, bölgede büyük bir değişime işaret etti. Türkiye’nin müdahalesi, isyancı grupları desteklemeyi ve Suriye’nin kuzeyinde askeri varlığını sürdürmeyi içeriyordu. Bu katılım da sonucun şekillenmesine yardımcı oldu. Bu durum, Türkiye’nin sınırına yakın Kürt güçlerine karşı koyma ve Suriye’nin geleceğini etkileme hedefiyle uyumludur.

Esad’ın düşüşü Türkiye’nin bölgedeki etkisini artırdı. Ancak aynı zamanda çeşitli stratejik zorluklar da ortaya çıkardı. Bu zorluklar arasında, muhalif gruplarla ilişkileri yönetmek ve Suriyeli mültecilerin endişelerini gidermek sayılabilir.

Suriye’deki azınlıkların korunması, kritik bir zorluk olmaya devam etmektedir. Buna özellikle Suriye İç Savaşı ve Beşar Esad rejiminin yakın zamanda düşmesi neden olmuştur. İşte bazı önemli gelişmeler:

1. Azınlıklara Yönelik Şiddet: Son çatışmalar, azınlık grupları arasında önemli kayıplara yol açtı. Hıristiyanlar ve Alevilerin de dâhil olduğu bu topluluklar, hedefli şiddete maruz kaldılar. Ayrıca katlandıkları risklerin devam ettiğinin altını çizmişlerdir.
2. Uluslararası Kınama: ABD ve diğer uluslar, Suriye’nin dini ve etnik azınlıklarına yönelik saldırılarını kınadı. Bu savunmasız grupların korunması için hesap verme ve tedbir çağrısında bulundular.
3. Geçici Hükümetin Vaatleri: Suriye’nin geçici yönetimi, tüm topluluklara ve bağlılıklara saygı gösterme sözü verdi. Ancak şiddet olayları, hükümetin azınlıklar için güvenlik ve istikrarı sağlama yeteneği konusunda endişelere yol açıyor.

Suriye İçin Stratejiler

Suriye’deki azınlıkların korunması, çok yönlü bir yaklaşım gerektirmektedir. Hem acil güvenlik endişelerini, hem de uzun vadeli istikrarı gözeten bir yaklaşım için bazı stratejiler:

1. Uluslararası Gözetim: Uluslararası izleme organları kurmak. Bunlar, azınlıklara yönelik muameleyi denetlemek ve insan hakları ihlalleri konusunda hesap verebilirliği sağlamakla görevli olmalıdır.
2. Yasal Koruma: Eşit hak ve yasal korumayı garanti eden yasaları yürürlüğe koymak ve uygulamak. Bu yasalar, iktidardaki hükümetten bağımsız olmalı; ayrıca tüm etnik ve dini grupları kapsamalıdır.
3. Merkezden Bağımsız Yönetim: Bazı uzmanların önerdiği gibi, federal bir sistemi savunmak. Bu sistem, azınlık haklarına saygı göstererek çeşitli bölgelerin kendilerini yönetmelerine izin vermelidir.
4. Toplumsal Katılım: Farklı topluluklar arasında diyalog ve işbirliğini teşvik etmek. Böylece güveni yeniden inşa etmek ve bir arada yaşamayı desteklemek mümkün olacaktır.
5. İnsani Yardım: Azınlık topluluklarına eğitim ve hedefe yönelik destek sağlamak. Bu desteklere sağlık hizmetleri ve ekonomik fırsatlara erişim de dâhil olmalıdır.
6. Küresel Destek: Uluslararası ortaklıklardan yararlanmak. Böylece azınlık haklarına saygı göstermeleri için yerel yetkililere ve aşırılıkçı gruplara baskı yapmak mümkün olacaktır.

Suriye’de uzun vadeli barış ile etnik ve dini azınlıkların korunması için seküler demokrasiye ihtiyaç vardır. Ancak Suriye’de seküler demokrasiyi teşvik etmek karmaşık bir meydan okumadır. Özellikle de nüfustaki çeşitlilik ve otoriter yönetim geçmişi göz önüne alındığında. İşte yardımcı olabilecek bazı stratejiler:

1. Kapsayıcı Yönetim: Tüm etnik ve dini grupları temsil eden, azınlık haklarını güvence altına alan ve mezhepçiliği önleyen bir siyasi sistem kurmak.
2. Eğitim Reformu: Seküler eğitimi desteklemek. Böylece eleştirel düşünceyi teşvik etmek ve aşırılık yanlısı ideolojilerin etkisini azaltmak mümkün olacaktır.
3. Uluslararası Destek: Küresel ortaklıklardan yararlanmak. Böylece demokratik reformlar için mali yardım, uzmanlık ve diplomatik destek sağlanabilecektir.
4. Sivil Toplumun Güçlendirilmesi: Demokrasi ve insan haklarını savunan yerel örgütleri ve aktivistleri güçlendirmek.
5. Yasal Çerçeveler: Özgürlükleri, eşitliği ve dinin devlet işlerinden ayrılmasını garanti eden anayasal reformları uygulamak.

Sekülerizmin Yükselişi

Sekülerizm, Orta Doğu’nun bazı bölgelerinde geleneksel normlara ve dini hâkimiyete meydan okuyarak belirgin bir yükseliş gösterdi. Bu değişim çeşitli faktörlerden kaynaklanmaktadır:

1. Değişen Sosyal Tutumlar: Anketler, Orta Doğu ülkelerindeki genç nesiller arasında seküler kimliklerin arttığını gösteriyor. Özellikle Tunus, Lübnan ve Mısır gibi ülkelerde. Örneğin Tunus’ta dinsiz bireylerde önemli bir artış görüldü.
2. Kentleşme ve Modernleşme: Şehirler genişledikçe ve toplumlar modernleştikçe, seküler değerler genellikle ivme kazanıyor. Ayrıca bu durum eğitim, yönetim ve kültürel uygulamaları da etkiliyor.
3. İslamcılıkla ilgili hayal kırıklığı: Bazı bölgelerde, İslamcılığın çekiciliği azalmış ve seküler ideolojilerin önü açılmıştır. Bunda İslamcı hareketlerin vaatlerini yerine getirememesi etkili olmuştur.
4. Yasal ve Kültürel Zorluklar: Yükselişe rağmen, sekülerizm dirençle karşı karşıyadır. Ayrıca birçok bölgede hâlâ ateist karşıtı yasalar ve kültürel tabular yaygındır.

Türkiye’nin diplomatik ve stratejik ilişkileri, önemli ölçüde gelişmiştir. Bu ilişkilerin artan etkisi, hem Avrupa hem de Atlantik ötesi sahnede görülmektedir. Chatham House gibi kurumlarda Türkiye’nin bölgesel istikrardaki rolü, ekonomik reformları ve NATO içindeki konumu sıklıkla analiz edilmektedir. Bu tartışmalarda Türkiye’nin Suriye krizi gibi sorunlarla mücadeledeki önemi ve çok taraflı kurumlardaki iddiası vurgulanıyor.

Atlantik ötesi cephede ise Türkiye’nin Beyaz Saray ile uyumu güçlenmiştir. Bunda NATO’nun Stratejik Konsepti ve savunma işbirlikleri gibi girişimler etkili olmuştur. Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğini onaylaması ve Mineral Güvenlik Ortaklığı gibi ABD öncülüğündeki girişimlere katılımı, Batı’nın önceliklerine artan entegrasyonunu vurgulamaktadır.

Not: Bu yazı ilk olarak americanmideast.com’da yayınlanmıştır.